در روزهای اخیر، تنش‌ها میان ایران از یک طرف و آمریکا، اروپا و آژانس از طرف دیگر بالا گرفت. جدا از کشمکش‌های برجامی میان ایران و آمریکا، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی بار دیگر ایران را به عدم همکاری و عدم پاسخگویی به سؤالاتش درباره مواد اتمی اعلام نشده در برخی سایت‌ها متّهم و عمیقاً ابراز نگرانی کرد.
به دنبال آن و همچنین گام‌های هسته‌ای اخیر ایران، سه شریک اروپایی برجام، فرانسه، انگلیس و آلمان پیش نویس قطعنامه‌ای توبیخی علیه ایران را برای رای گیری در شورای حکام آژانس تنظیم کردند. البته جالب اینجاست که در گذشته معمولا آمریکا در چنین قضایایی پیش قدم بود، اما حالا اروپا که نقش پلیس بد را بازی می‌کند، این کار را انجام داد و آمریکا هم از آن حمایت کرد. قرار بود دیروز قطعنامه پیشنهادی اروپا به رای گذاشته شود، اما پس گرفته شد.
به نظر می‌رسد این عقب‌نشینی «موقت» اروپا و آمریکا پس از تفاهمی فنی میان ایران و آژانس حاصل شد که به موجب آن به گفته رافائیل گروسی مدیر کل این نهاد، تهران پذیرفته است که به همه سوالات و ابهامات مربوطه پاسخ دهد. گروسی همچنین از نشست فنی در ایران در آوریل آینده خبر داد.
واقعیت این است که آنچه شاهدش هستیم، تک و پاتک‌های دو سویه است و هر طرفی تلاش می‌کند در مقابل دیگری برگه‌های فشار خود را رو کند و تداوم این روند وضعیت را به سمتی غیر قابل بازگشت پیش می‌برد. ایران در مقابل ادامه تحریم‌ها و فشار حداکثری با تشدید اقدامات خود در جهت کاهش تعهدات از جمله تعلیق پروتکل الحاقی و تولید اورانیوم فلزی و غیره درصدد فشار بر طرف‌های مقابل برای امتیازگیری در مساله تحریم‌هاست و از طرف دیگر نیز آمریکا و اروپا که رغبتی برای رفع و کاهش تحریم‌ها قبل از حل و فصل همه مسائل ندارند، به اهرم‌های فشاری روی آورده‌اند تا ایران را از ادامه این مسیر منصرف و به پایبندی به تعهدات خود و توقف کاهش آن‌ها بدون رفع تحریم‌ها وادار کنند.
از این رو، سه کشور اروپایی پیش‌نویس قطعنامه خود را به شورای حکام آژانس ارائه کرده‌اند؛ قطعنامه‌ای که در صورت تصویب مقدمه‌ای برای بین‌المللی کردن و بازگرداندن مجدد پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت بود. در این پیش‌نویس آمده است که بدون بازرسی‌ها "نمی‌توانیم نسبت به صلح آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران مطمئن شویم".
یک روی دیگر این سخن در کنار ادعاهای آژانس مبنی بر یافتن مواد هسته‌ای اعلام نشده، احیای تدریجی پرونده PMD درباره احتمال ابعاد نظامی برنامه هسته‌ای ایران است. از این رو، پیش‌نویس قطعنامه پیشگفته متنی ساده نبوده و کاملا هدفمند به نظر می‌رسد. از این جهت، ایران هم با درک این مساله و در رایزنی‌ها با مدیر کل آژانس به توافقی رسیدند که طی چند ماه آینده تا قبل از نشست شورای حکام در ژوئن ابهامات موجود برطرف گردد.
گروسی نیز گفته است در این نشست گزارشی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران ارائه خواهد کرد. این بدان معناست که در گزارش بعدی گروسی به شورای حکام در ژوئن آینده، اگر این ابهامات برطرف نشود، احتمال طرح مجدد قطعنامه پیشنهادی اروپا وجود دارد.
به نظر می‌رسد که همه طرف‌ها با درک وضعیت بسیار پیچیده کنونی، احتمال از کنترل خارج شدن آن و ورود به مسیر کنش و کنش‌های متقابل فعلا به یک تفاهم موقت رسیده‌اند تا تنش را در این سطح کنترل و از بدتر شدن اوضاع جلوگیری کنند؛ به این امید که دیپلماسی در هفته‌ها و ماه‌های پیش‌رو کارگر افتد و مسیری دیگر را بگشاید.
فعلا باید منتظر ماند و دید درهای دیپلماسی و مذاکرات طرف‌های برجام با مشارکت آمریکا در آینده نزدیک گشوده می‌شود و پیشرفتی سیاسی فنی تحصیل می‌گردد یا خیر؟ که در غیر این صورت، به احتمال زیاد طرف‌های آمریکایی و اروپایی تلاش خواهند کرد از مسیر "فنی" آژانش برنامه‌های خود را پیگیری کنند و در آن سو نیز ایران مسیر کاهش تعهدات را ادامه خواهد داد.
در این صورت، بازگشت پرونده هسته‌ای به شورای امنیت و فعال شدن مکانیسم ماشه و غیره دور از انتظار نیست. در صورت عدم پیشرفت جدی در مذاکرات پیش‌رو، احتمالا اروپا و آمریکا بخواهند در نهایت این مسیر را طی کنند تا برجام کنونی رسما پایان یابد و برجام جایگزینی و لو صرفا در پرونده هسته‌ای با محدودیت‌های زمانی طولانی‌تری در دستور کار قرار گیرد.
نظرات